9.4 میلیون خانوار یارانه بگیر کشور فقیرند
به گزارش وبلاگ ورزشی 90، بر اساس اعلام معاونت رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، از مجموع 24 میلیون و 901 هزار و 696 خانوار ایرانی یارانه بگیر، 38 درصد فقیر، 55 درصد میانه و 7 درصد برخوردار هستند که سیاستگذار با استفاده از آن می تواند سیاست حمایتی متناسب با هر یک را به اجرا بگذارد.
به گزارش ایسنا، طی دهه های گذشته تمامی دولت ها در راستای اجرای قانون اساسی کشور در مورد کاهش فقر و شکاف طبقاتی، برنامه های حمایتی و رفاهی متعددی را با صرف هزینه های بسیار بالا اجرا نموده اند که به دلیل نبود پایگاه اطلاعاتی جامع و عدم شناسایی دقیق گروه های آسیب پذیر و تعیین نبودن فرایند اجرا، موفقیت چشمگیری در رسیدن به اهداف مدنظر نداشته و با نقدها بسیاری از سوی سیاست گذاران حوزه رفاه اجتماعی و عدم رضایت عمومی روبرو بوده اند.
چرایی راه اندازی پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان و چالش های پیش روی آن
به همین دلیل بود که پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان بنا به ضرورت تجمیع اطلاعات اجتماعی، مالی افراد و دهک بندی شرایط عایدیی و دارایی های آن ها در سال 96 راه اندازی و سنجش شرایط معیشتی خانوار برای تخصیص یارانه های حمایتی و معیشتی در سال های اخیر به واسطه اطلاعات این پایگاه انجام شد؛ اما عدم همکاری دستگاه های مختلف برای در اختیار قرار دادن اطلاعات برخط را می توان از جمله چالش ها و دغدغه های پیش روی وزارت رفاه در جهت ارتقای این پایگاه برشمرد.
با ابلاغ سیاست های کلی تامین اجتماعی و امید هایی که برای تحقق آن به وجود آمده است، تکمیل و ارتقای پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان نیز در دستورکار جدی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار گرفته است؛ چرا که یکی از الزامات استقرار نظام تأمین اجتماعی چندلایه، شکل دهی پایگاه اطلاعات است که تاکید شده باید با رعایت ملاحظات امنیتی مربوط به نیرو های مسلح و دستگاه های امنیتی کشور همراه باشد.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در روز چهارم اردیبهشت در همین زمینه گفت که بعضی دستگاه ها داده ها و اطلاعات آماری خود را در اختیار این پایگاه قرار دادند، این سامانه در حال حاضر فعال است و دهک بندی جامعه را تعیین می نماید، البته ما در پی اخذ اطلاعات سایر دستگاه ها و ثبت داده های آماری آن ها در سامانه هستیم.
وی اضافه نمود: تا زمانی که همه دستگاه ها به سامانه پایگاه رفاه ایرانیان متصل شوند، دهک بندی در سیستم به صورت محتاطانه انجام می شود یعنی ما فرض کردیم که افراد خودرو، ملک، حساب بانکی، سهام و سفر خارجی ندارند، هر زمان که داده ها و اطلاعات آن ها در سیستم ثبت شود، دهک بندی ها اصلاح و تکمیل خواهد شد. ضمانت خوبی در تبصره 17 قانون بودجه سال 1401 لحاظ شده و به موجب این تبصره همه دستگاه ها مکلف شدند تا اطلاعات خود را در اختیار قرار دهند. تکمیل اطلاعات پایگاه رفاه ایرانیان طبیعتاً احتیاج به همکاری همه دستگاه ها دارد و یاری رسانی به بخش های ضعیف و کم عایدی جامعه را تسهیل خواهد نمود.
آخرین اطلاعات آماری منتشر شده از سوی این وزارتخانه درباره شرایط معیشتی خانوار ایرانی به دوماه گذشته باز می شود؛ مروری بر گزارش دسته بندی معیشتی خانوار های ایرانی بر اساس پایگاه اطلاعات رفاهی ایرانیان که در معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تهیه و در اسفندماه 1400 منتشر شده است، خواهیم داشت:
در مقدمه این گزارش آمده است که هدف این گزارش، ارائه یک تصویر کلی از شرایط خانوار های ایرانی و طبقه بندی آن ها به صورت خلاصه و مختصر است، در حال حاضر سیاست های توانمندسازی متناسب با هر یک از این گروه ها در دفتر مطالعات رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی طراحی شده است که در گزارش هایی مجزا در دست انتشار است. در این گزارش از پرداختن به چرایی فقر و یا سیاست های فقرزدایی اجتناب می شود.
اجرای سیاست های حمایتی به منظور بهبود شرایط معیشت مردم و کاهش فقر، احتیاجمند شناخت دقیقی از شرایط رفاهی گروه های مختلف عایدیی است. بدون داشتن تصویری جامع از شرایط عایدیی مردم و احتیاج های آنان، نمی توان سیاست حمایتی مناسب با درجه ای از اصابت قابل قبول به هدف، به اجرا گذاشت. به همین دلیل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در راستای وظایف قانونی خود برای شناسایی فقرا و برنامه ریزی و اجرای سیاست های حمایتی، طی سال های گذشته، اقدام به راه اندازی و تکمیل پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان نموده است.
تا به امروز نیز سیاست های حمایتی مختلفی براساس اطلاعات به دست آمده از این پایگاه بر اساس احتیاج گروه های مختلف به اجرا گذاشته است. با این حال پایگاه همچنان در حال تکمیل بوده و همیشه کوشش می شود تا دسته بندی دقیق تری از خانوار ها صورت گیرد. در این گزارش به طور اجمالی دسته بندی خانوار های ایرانی در سه طبقه خانوار های فقیر، خانوار های میانه و خانوار های برخوردار ارائه می شود. این دسته بندی بر اساس آخرین داده های به روزرسانی شده در پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان انجام شده است.
معرفی پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان: پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان را باید علاوه بر کاربرد اصلی آن که انجام آزمون وسع و شناسایی خانوار ها برای طرح های مختلف حمایتی، زمینه ساز تحول چشمگیری در زمینه محاسبات مربوط به شاخص های فقر و رفاه، به عنوان ابزار کلیدی برنامه ریزی توسعه، در نظر گرفت.
در این پایگاه اطلاعات مرتبط با خصوصیات مالی و اجتماعی خانوار از قبیل بعد خانوار، مرد یا زن سرپرست بودن، دارایی از خودرو، ارزش خودرو، اطلاعات مرتبط با حساب بانکی از قبیل واریز، برداشت و خرید از کارت، شرایط شغلی افراد، نوع بیمه و حقوق دریافتی، شرایط بیمه پایه درمان و مواردی نظیر آن گردآوری شده و با همکاری سایر نهاد ها و سازمان ها به طور مرتب به روزرسانی می شود.
اطلاعات موجود در این پایگاه تا حد قابل قبولی، درک مناسبی از شرایط عایدیی خانوار های ایرانی را به دست داده و امکان طبقه بندی خانوار ها به لحاظ عایدیی را فراهم می سازد.
دسته بندی خانوار های ایرانی
دسته بندی خانوار ها به منظور شناخت بهتر احتیاج های هر گروه برای اجرای سیاست های حمایتی متناسب با هرگروه صورت می گیرد. در حال حاضر اطلاعات مرتبط با حساب بانکی افراد شامل واریز به کارت، خرید از کارت و مانده حساب در پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان به روزرسانی می شود. بنابراین، از این سو می توان خانوار ها را در دهک ها یا صدک های مختلف عایدیی طبقه بندی کرد.
اما باید توجه داشت که دهک عایدیی مرزبندی تعیینی برای خانوار ها نبوده و به تنهایی نمی تواند به عنوان ملاک تمیز دادن خانوار ها از یکدیگر مورد استفاده قرار گیرد؛ بنابراین ضروری است در کنار دهک، برای دسته بندی از سایر ویژگی های خانوار نیز بهره برد. به طور کلی امکان شناسایی دقیق تر دهک های بالایی و دهک های پایینی بیشتر از دهک های میانی امکان پذیر است. ازاین رو در دسته بندی خانوارها، از معیاردهک می توان برای شناخت دو سر توزیع عایدی خانوار ها یعنی پرعایدیترین ها و کم عایدیترین ها استفاده نموده و برای سایر قسمت های توزیع، از سایر ویژگی های خانوار بهره برد.
در دسته بندی انجام شده به وسیله وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، قیودی، چون جامع و مانع بودن، مرزبندی تعیین، قابلیت تدوین سیاست های حمایتی نقدی و غیرنقدی و تناسب با شرایط عایدیی در نظر گرفته شده است. شایان ذکر است که در پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، اطلاعات همه ایرانیان دارای کدملی ثبت شده است. اما به لحاظ ساختار خانواده، تنها ساختار خانوار های یارانه بگیر (یارانه نقدی 45 هزار تومانی) تعیین است؛ بنابراین در این گزارش، تنها از اطلاعات خانوار های یارانه بگیر استفاده شده است.
در پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، اطلاعات عایدیی و معیشتی از جمعیت 77.4 میلیون نفر یارانه بگیر در کشور جمع آوری شده و براساس این اطلاعات یک دسته بندی از خانوار ها انجام شده است.
در این دسته بندی خانوار ها براساس شرایط عایدیی به سه گروه فقیر، میانه و برخوردار تقسیم شده اند.
دسته بندی تفصیلی خانوار ها در جدویل ذیل قابل مشاهده است:
در جدول بالا خانوار ها بر اساس ترکیبی از شرایط شغلی و عایدیی در گروه های فقیر، میانه و برخوردار طبقه بندی شده اند. منطق دسته بندی به این صورت بوده که ابتدا همه خانوار های دهک دهم جدا شده و در گروه برخوردار قرار گرفته اند. همه متغیر های عایدیی این خانوار ها از قبیل درصد برخورداری از خودرو، ارزش خودرو، میانگین های واریز به حساب و خرید از کارت (که در پایگاه اطلاعات رفاه موجود است) نشان می دهد که این گروه تفاوت قابل ملاحظه ای با دهک های پایین تر داشته و بنابراین قابل جداسازی است.
در پایین جدول توزیع نیز، خانوار هایی فقیر شناسایی شده اند که دو شرط از سه شرط، بودن در پنج دهک اول، تحت پوشش نهاد حمایتی بودن و فاقد عایدی ثابت بودن را داشته باشند.
در دسته بندی خانوار های طبقه میانه نیز ویژگی شغلی ملاک قرار داده شده است که در ادامه برای هر دسته از خانوار ها شرح داده خواهد شد.
شرایط و فرایند شناسایی خانوار های فقیر
خانوار های فقیر، خانوار هایی هستند که دو شرط از سه شرط زیر را داشته باشند؛ عضو پنج دهک اول
-تحت پوشش نهاد حمایتی
- فاقد عایدی ثابت
با این سه شرط، حدود 9.3 میلیون خانوار فقیر شناسایی شده اند. دسته بندی این خانوار ها به دو گروه تحت پوشش (شامل 2.8 میلیون خانوار که 30 درصد از کل خانوار های فقیر را تشکیل می دهد) و فاقد پوشش نهاد حمایتی (شامل 6.6 میلیون خانوار و 70 درصد از کل خانوار های فقیر)، این امکان را به دست می دهد تا سیاست گذاری متناسب برای هر گروه به اجرا گذاشته شود.
به عنوان مثال با وجود آنکه خانوار های تحت پوشش نهاد حمایتی به طور میانه در دهک پایین تری قرار داشته و سایر متغیر های مالی آن ها نیز پایین تر از خانوار های فقیر غیرتحت پوشش است، اما به لحاظ برخورداری از بیمه پایه درمان شرایط بهتری دارند و از این رو اگر قرار است گروهی به عنوان اولویت در طرح پوشش بیمه همگانی قرار گیرد، خانوار های فقیر فاقد پوشش نهاد های حمایتی هستند.
به طورکلی سیاست هایی مانند آنالیز آزمون وسع و معرفی بعضی خانوار های فاقد پوشش به نهاد های حمایتی، پوشش گسترده بیمه پایه درمان، حمایت از بچه ها دارای سوءتغذیه، طرح اشتغال عمومی و حمایت نقدی اعتباری به منظور خرید کالای اساسی برای گروه خانوار های فقیر پیشنهاد می شود.
شناسایی 13.9 میلیون خانوار در طبقه میانه
در مجموع تعداد 13.9 میلیون خانوار در طبقه میانه قرار دارند که براساس نوع شغل آنها، قابل طبقه بندی بوده و به پنج دسته زیر تقسیم می شوند
- کارکنان و مستمری بگیران دولت (2.2 میلیون خانوار، 15.8 درصد از کل خانوار های میانه)
- کارگران و مشاغل خصوصی (6 میلیون خانوار، 43.3 درصد از کل خانوار های میانه)
- بازنشستگان (2.4 میلیون خانوار، 17.3 درصد از کل خانوار های میانه)
- فاقدین عایدی ثابت (3 میلیون خانوار، 21.7 درصد از کل خانوار های میانه)
- تحت پوشش نهاد های حمایتی (277 هزار خانوار، 2 درصد از کل خانوار های میانه)
منطق این دسته بندی به این صورت است که به طورکلی کارمندان و مستمری بگیران دولت از امنیت و پایداری شغلی بالاتری برخوردار بوده و کمتر از سایر گروه ها تحت تأثیر شوک ها و رکود های مالی قرار می گیرند و به طور معمول تحت هر شرایطی حقوق و مستمری ثابت را دریافت نموده و سالیانه افزایش در حقوق و دستمزد دارند؛ بنابراین سیاست های متناسب با این گروه، متفاوت از سایر گروه ها خواهد بود.
پس از کارمندان دولت، کارگران و مشاغل خصوصی (که شغل رسمی دارای بیمه دارند) به لحاظ امنیت شغلی قرار دارند. این گروه هرچند از شوک های مالی متأثر می شوند، اما حداقل در صورت از دست دادن شغل می توانند تحت پوشش بیمه بیکاری قرار گیرند.
بازنشستگان (به جز بازنشستگان دولتی) در مرتبه بعدی قرار دارند. این گروه به لحاظ امنیت شغلی شرایط مناسبی دارند، اما از یک طرف به دلیل ویژگی های سنی احتیاجمند برنامه های حمایتی ویژه هستند و از طرف دیگر امکان افزایش عایدی در این گروه نسبت به سایر گروه ها به سختی میسر است.
در مرحله دیگر، فاقدین عایدی ثابت قرار دارند. در این گروه هم افراد با عایدی نسبتا بالا قرار داشته و هم افرادی با عایدی پایین تر، اما ویژگی یکسان همه آن ها این است که به شدت تحت تأثیر شوک های مالی قرار داشته و امنیت شغلی بسیار پایینی دارند.
گروه آخر تحت پوششین نهاد حمایتی هستند. تعداد اندکی خانوار هستند که تحت پوشش نهاد های حمایتی قرار دارند، اما به نظر می رسد به لحاظ عایدیی جزو دسته بندی فقیر قرار نمی گیرند و از این رو ضروری است تا آزمون وسع مجدد صورت گیرد.
دسته بندی براساس نوع شغل باعث می شود تا سیاست متناسب با هریک از گروه ها در مواقعی که احتیاج است به اجرا گذاشته شود. بعلاوه در نهایت راستی آزمایی دسته بندی خانوار ها براساس دهک که در انتهای این گزارش نیز ارائه شده، نشان می دهد که طبقه بندی بر حسب شغل تا حد خوبی می تواند شرایط خانوار ها را نشان دهد. شایان ذکر است که از همه گروه های شغلی، دهک دهم جدا شده و در طبقه برخوردار قرار گرفته است.
19 درصد خانوار های برخوردار کارمند دولتند
خانوار های یارانه بگیردهک دهم در گروه خانوار های برخوردار قرارگرفته اند. خانوار های این گروه به دو دسته کارمندان دولت (327 هزار خانوار و 19 درصد از کل خانوار های برخوردار) و غیرکارمندان دولت (1.3 میلیون خانوار و 81 درصد از کل خانوار های برخوردار) تقسیم می شوند. سیاست متناسب با این گروه حذف از دریافت یارانه نقدی و در اولویت قرار گرفتن پرداخت مالیات بر مجموع عایدی شخصی است.
راستی آزمایی دسته بندی خانوار ها براساس دارایی، سفرخارجی و ...
دهک بندی در پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان براساس شاخص هایی، چون دارایی ها، حقوق، بیمه، سفر خارجی، مالکیت خودرو و منزل و میانگین واریز سالانه به حساب سرپرست و اعضای خانوار در سال های 95 تا 98، تراکنش خرید بانکی در سال های 98 و 99 انجام گرفته و براساس آن، جمعیت یارانه بگیر ها به 10 قسمت تقسیم شده است. دهک اول 10 درصد جمعیتی است که کمترین برخورداری از شاخص های فوق را داشته و دهک دهم، 10 درصد جمعیتی است که بالاترین برخورداری را داشته است.
زمانی که دسته بندی خانوار ها براساس شرایط شغلی و عایدیی را با دهک بندی تطبیق می دهیم، به نظر می رسد که دسته بندی فوق (جدول 3) تفکیک نسبتا مناسبی از شرایط خانوار ها به دست می دهد به نحوی که بدون استفاده مستقیم از دهک، دسته بندی شغلی خانوار ها تطابق مناسبی با دهک آن ها دارد.
در جمع بندی این گزارش نیز آمده است که در این مطالعه خانوار های ایرانی در سه دسته فقیر، میانه و برخوردار قرار گرفتند. در دسته بندی خانوارها، میانه دهک عایدیی خانوار های فقیر 2.7، خانوار های میانه 6.5 و خانوار های برخوردار 10 است. براساس این دسته بندی، از مجموع 24 میلیون و 901 هزار و 696 خانوار ایرانی یارانه بگیر، 38 درصد فقیر، 55 درصد میانه و 7 درصد برخوردار هستند که سیاستگذار با استفاده از آن می تواند سیاست حمایتی متناسب با هر یک را به اجرا بگذارد.
منبع: فرارو