مرگ تدریجی رشته های مهندسی در ایران!
به گزارش وبلاگ ورزشی 90، بسیاری از متخصصان بر این باورند که دیر یا زود همه مشاغل در دنیای امروز به آموزش رشته های مهندسی نیازمند خواهند بود. این در حالی است که حداقل طی دو دهه اخیر با افت چشم گیر گرایش به رشته های مهندسی در کشور روبرو بوده ایم و دیگر اشتیاقی در بین دانش آموزان برای ادامه تحصیل در رشته ریاضیات نسبت به گذشته وجود ندارد.
به گزارش وبلاگ ورزشی 90، امروزه رشته های مهندسی در ایران شرایط پیچیده ای را تجربه می نمایند و این رشته ها به نوعی می توان گفت که در اولویت انتخاب داوطلبان ورود به دانشگاه ها نیستند و استادان و دانشجویان این رشته نیز از رخوت حاکم بر دانشگاه ها شکایت دارند. در همین رابطه دکتر میرضا مجیدی رییس دانشگاه تبریز ضمن ابراز نگرانی از آینده رشته های مهندسی می گوید: در طول 40 سال اخیر بلایی بر سر دانشجویان آوردیم که بر اثر آن دانشجویان ما تمایل دارند در سه رشته پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی تحصیل نمایند و با فرایندی که امروز پیش می رود آینده رشته های فنی و مهندسی که موتور محرکه جامعه هستند نگران نماینده است.
این اظهار نظر تنها گوشه ای از نگرانی و نقد دست اندرکاران آموزش عالی به شرایط ورودی رشته های ریاضی و فیزیک و همچنین بی توجهی به آینده شغلی تعداد کثیری از فارغ التحصیلان بیکار این رشته ها در کشور هستند. دانش آموختگانی که با هزار امید و آرزو برای با کوشش شبانه روزی سدی به نام کنکور را برای کسب عنوان مهندسی در دانشگاه ها از جمله فزونین دانشگاه های کشور پشت سر می گذارند اما پس از چهار سال تحصیل، چشم انداز و نقطه امیدی برای ورود به بازار کار در کشور ندارند و بین دو راهی رفتن یا ماندن و درجا زدن قرار می گیرند.
رتبه جهانی ایران در رشته های مهندسی
این در حالی است که دکتر غلامحسین رحیمی معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم نیز چند روز پیش در نشست روسای پارک های علم و فناوری گفت؛ ایران در رشته های مهندسی رتبه جهانی 10 و 11 را از آن خود نموده است. خبری که شنیدن آن می تواند مخاطب به خصوص دانشجویان و فارغ التحصیلان این رشته ها را هم شادمان و هم غمگین کند. شادمان از جهت رتبه خوبی که در آن تحصیل می نمایند و غمگین ازآن جهت که در رشته های فزونی که تحصیل نموده اند باید نگران آینده شغلی باشند، بنابراین حکایت شرایط رشته های مهندسی در ایران ما را یاد ضرب المثل درون مرا می کشد از بیرون شما را را دارد.
زیرا اگر چه مسئولان و مدیران ارشد آموزش عالی با استناد به آمار و ارقام های مختلف خبر از توسعه و پیشرفت رشته های و مهندسی در کشور می دهنند. اما واقعیت درون دانشگاه ها و حرف دل اساتید، دانشجویان و فارغ التحصیلان این رشته ها، از بحرانی بودن و بی توجهی به این رشته ها در کشور خبرمی دهد و گویا هنوز برنامه ریزان و سیاست گذاران عرصه های علمی و آموزشی و همچنین سایر سیستم های تاثیرگذار به اهمیت رشته های فنی و مهندسی در توسعه پی نبرده و نمی دانند بدون علوم پایه از جمله رشته های فنی و مهندسی هر کار علمی اساسی، ناقص و ناتمام است. اگر این علوم نباشد، علوم دیگر هر کدام راستا خاص خودشان را می فرایند و نمی توان آن ها را به صورت یک پیکره علمی واحد در جهان مطرح نمود.
در کشور ما با وجود تأکید ویژه ای که در سال های اخیر بر فراوری علم و فناوری شده، شرایطی به نحوی پیش رفته که رشته های علوم پایه اعم از رشته های فنی و مهندسی مغفول واقع شوند. این موضوع به پررنگ ترین شکل ممکن خود را در کاهش هرساله آمار داوطلبان ورود به رشته ریاضی و فیزیک نشان داده است؛ به طوری که آمار داوطلبان ورود به این رشته در کنکور سراسری سال های 95 تا 97 بالغ بر 18 هزار نفر کاهش داشته و در سال 97 حدود 65 درصد متقاضیان ورود به دانشگاه ها٬ داوطلب ورود به رشته های تجربی بودند.
نگاهی به ورودی های رشته های مهندسی
با نگاهی به آمار شرکت نمایندگان کنکور سراسری در سال های مختلف درمی یابیم که این نگرانی از کجا نشات می گیرد به عنوان مثال با نمایش نموداری درباره پذیرفته شدگان فنی و مهندسی در یک دوره چهل ساله (از سال 1355 تا 1395) باید تاکید نمود اوج پذیرفته شدگان دوره کارشناسی فنی مهندسی در سال 1390 بوده است. طی دو سال، 60 هزار نفر در رشته های فنی مهندسی دانشگاه پیغام نور پذیرفته شده اند.
بر این اساس در سال تحصیلی 96-95 تعداد چهار میلیون و 73 هزار و 827 نفر در آموزش عالی ایران مشغول به تحصیل بوده اند که حدود 29 درصد آن ها دانشجویان فنی مهندسی بوده اند. در همین سال، 466 هزار و 223 دانشجو از دانشگاه ها فارغ التحصیل شده اند که تعداد دانش آموختگان فنی و مهندسی 194 هزار و 229 بوده است. نرخ بیکاری در ایران در سال 1396 حدود 12 درصد بوده است. این در حالی است که نرخ بیکاری دانش آموختگان رشته های مهندسی 37.5 درصد بوده است.
همچنین در سال تحصیلی 96-95 بیش از 47 رشته و 459 گرایش مهندسی در مقاطع مختلف تحصیلی فعال بوده است. از این 459 گرایش فنی مهندسی 129 گرایش برای دوره کاردانی، 32 گرایش متعلق به دوره کارشناسی، 173 گرایش برای کارشناسی ارشد و 106 گرایش برای مقطع دکتری معین شده است و 418 دانشگاه، دانشکده های مستقل و مراکز آموزش عالی دولتی، موسسات غیرانتفاعی و موسسات وابسته به سازمان های دولتی رشته های فنی و مهندسی را ارائه می دهند.
بر اساس اعلام کارشناسان، با گذر حباب جمعیتی ایجاد شده در دهه 60 از دوره دبیرستان، تقاضا برای آموزش عالی از اوایل دهه هشتاد به سرعت افزایش یافت. در طول یک دهه (92-82)، متوسط نرخ رشد سالیانه دانشجویان کشور 9.8 درصد بوده است. در همین مدت، رشد سالیانه دانشجویان در گروه فنی- مهندسی 13.4 درصد بوده است.
در واقع با گذر تدریجی حباب جمعیتی از مانع کنکور، تعداد متقاضیان این آزمون در اغلب گروه های آموزشی به تدریج کاهش یافت. طی یک دوره پنج ساله (94-90) تعداد داوطلبان گروه ریاضی و فنی از 360 هزار و 873 به تعداد 181 هزار و 856 نفر رسید. این در حالی بود که در همین مدت، تعداد داوطلبان گروه آزمایشی علوم تجربی از 451 هزار به 498 هزار و 822 نفر رسید.
اشکال کار کجاست؟
در حالی که آمار شرکت نمایندگان کنکور سراسری سال جاری نیز حکایت از کم بودن متقاضیان گروه رشته های ریاضی و فیزیک نسبت به سایر گروه ها داشته است، متخصصان این موضوع را به نبود صندلی شغلی مناسب برای دانش آموختگان رشته های علوم پایه نسبت می دهند موضوعی که به زعم متخصصان که باعث شده داوطلبان کنکور گرایش چندانی به تحصیل در رشته های علوم پایه و رشته های فنی و مهندسی نداشته باشند و آمار دانش آموختگان رشته های دانشگاهی نامتوازن گردد.
صرف نظر از نامتوازن شدن رشته های دانشگاهی، مغفول ماندن علوم پایه تبعات جدی برای بخش پژوهش در پی دارد چرا که تحقیقات بنیادی در علوم پایه هستند که صندلی علمی کشور را معین می نمایند و به عبارتی توسعه تحقیقات در علوم کاربردی، در گروی پیشرفت و توسعه تحقیقات علوم پایه است.
یکسان بودن آیین نامه ارتقای اساتید رشته ریاضی
در همین سلمان ابوالفتح بیگی دزفولی، پژوهشگر جوان برجسته شاخه ریاضی فرهنگستان علوم در گفت وگو با وبلاگ ورزشی 90 از یکسان بودن آیین نامه ارتقای اساتید رشته ریاضی با سایر رشته ها انتقاد کرد و شرح داد: اساتید خوب ریاضی در دانشگاه های درجه یک جهان معمولاً یک یا دو مقاله در طول سال ارائه می دهند، در حالی که در ایران بر طبق آیین نامه ارتقای اساتید واحدی که برای همه رشته ها وجود دارد، از استاد انتظار می رود تعداد زیادی مقاله ارائه دهد که عملاً امکان پذیر نیست و استاد مجبور است برای ارتقای خود و رعایت کمیت کار، کیفیت علمی مقالات خود را پایین بیاورد.
وی ادامه داد: فردی در رشته ریاضی به عنوان عضو هیأت علمی در جایی مشغول به کار می گردد؛ این فرد در صورت ارتقای شغلی ملزم به رعایت آیین نامه ای است که به عنوان مثال با رشته مهندسی مکانیک یا سایر رشته ها یکسان است و معضلاتی که در دوره دکتری وجود داشت، به دوره استادی هم تسری پیدا می نماید.
بیگی با بیان اینکه اساتید خوب ریاضی در دانشگاه های درجه یک جهان معمولاً یک یا دو مقاله در طول سال ارائه می دهند، اظهار کرد: این در حالی است که در ایران بر طبق آیین نامه ارتقای اساتید واحدی که برای همه رشته ها وجود دارد، از استاد انتظار می رود تعداد زیادی مقاله ارائه دهد که عملاً امکان پذیر نیست و استاد مجبور است برای ارتقای خود و رعایت کمیت کار، کیفیت علمی مقالات خود را پایین بیاورد.
پژوهشگر جوان برجسته شاخه ریاضی فرهنگستان علوم در سال 98 سپس به ارائه یک مثال پرداخت و تشریح کرد: رشته فیزیک از رشته های نزدیک به ریاضی است که جزو علوم پایه هم محسوب می گردد. یکی از معتفزونین مجلات رشته فیزیک Physical Review Letters نام دارد و چنان چه از اسم آن برمی آید طول مقالات آن کوتاه و در حد 4 صفحه است. این در حالی است که مقاله 4 صفحه ای در ریاضی تقریبا معنی ندارد و در رشته ریاضی طول مقالات با کیفیت معمولا بیشتر از 30 صفحه است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه دانش های بنیادی تأکید کرد: بنابراین با توجه به اینکه هر رشته مقتضیات خود را دارد، باید تفاوت های بین رشته ها به رسمیت شناخته شده و این موضوع در آیین نامه های پذیرش دانشجوی دکتری یا ارتقای اعضای هیئت علمی دیده گردد.
دلایل کاهش رغبت به رشته های ریاضی
دکتر مجید میرزاوزیری در خصوص شرایط رشته های علوم پایه به ویژه رشته ریاضی(فنی و مهندسی) به وبلاگ ورزشی 90 گفت: کاهش رغبت به علوم ریاضی می تواند دلایل زیادی داشته باشد. باید این را در نظر داشت که اگر امروز شرایط شغلی ریاضی خوب نیست و افراد کمی به سمت آن می فرایند، پس می توان پیش بینی کرد که حدود 10 سال بعد با مشکل کمبود متخصص ریاضی و مهندس روبرو شویم در نتیجه منطقی است که به همین دلیل استقبال از رشته ریاضی بیشتر گردد. اما آنچه افراد را از رفتن به رشته ریاضی و رشته های مرتبط با آن باز می دارد، ارائه و آموزش بد، غیر جذاب این رشته و نبود هدف معین در آموزش آن است.
استاد علوم ریاضی دانشگاه فردوسی مشهد اعلام کرد: معتقدم شغل ربطی به دولت ندارد؛ مشاغل را احتیاج جامعه معین و نهادهای خصوصی ایجاد می نمایند. دولت تنها می تواند مزاحم این فرآیند نباشد. گاهی اوقات دخالت دولت در ایجاد مصنوعی شرایط ممکن است حتی چرخه را از حالت طبیعی خارج کند.
میرزاوزیری اعلام کرد: این که رشته های مرتبط با ریاضی صندلی شغلی دارند یا خیر، وابسته به کارآفرینی متخصصان همین حوزه است. به طور کلی چرخه زیستی یک جامعه را مستقل از دولت می دانم. به نظرم دولت و قوای دیگر می توانند به وضع قانون، اجرای آن و رسیدگی به متخلفین از قانون بپردازند. اگر در انجام این وظیفه اصلی پیروز باشند مشاغل خوب خود به خود جای خود را پیدا می نمایند و جوانان هم با دید باز، راستای را انتخاب می نمایند که آن ها را به مقصد و مقصود متعالی برساند.
راستا اصلی شغل های شرافتمندانه دچار خلل می گردد
وی توضیح داد: آنچه شرایط شغلی را در فرآیند فعلی دچار خلل نموده بی اطلاعی از آینده، عدم ثبات و پیش بینی ناپذیری شرایط شغلی است. وقتی دلایل فایده کوتاه مدت پر درآمد دارد، راستا اصلی شغل های شرافتمندانه دچار خلل می گردد و طبیعتاً کسی که آینده را تاریک می بیند به سمت آن نخواهد رفت و لذا انباشتگی شغلی در یک جا و عدم علاقه در جای دیگر ظهور می نماید. دلایل افت علاقه صرفاً همین است.
به گزارش وبلاگ ورزشی 90، با اندکی دقت به محیط پیرامون می توان دریافت که ریاضیات و به تبع آن رشته های فنی و مهندسی چه نقش پررنگ و گسترده ای در هستی دارند. از اشکال هندسی گوناگون طبیعت و نظم موجود در فرایند رشد بعضی گیاهان تا ساخت بناهای مختلف و پیشرفت فناوری.
ریاضی، ابزار دانشمندان رشته های مختلف علمی برای گسترش تحقیقاتشان و اطمینان از نتایج فعالیت هایشان است. اما عواملی نظیر گسترش کمی بی رویه و سریع آموزش مهندسی به ویژه در چند دانشگاه، ارائه آموزش های بعضا کم کیفیت در بسیاری از مراکز آموزشی، انتشار آمارهای سال های اخیر در خصوص میزان بالای بیکاری دانش آموختگان فنی و مهندسی و افزایش جاذبه گروه های علوم پزشکی به دلایلی چون تصور بهتر بودن بازار کار از عوامل اصلی بی رغبتی برای حضور در رشته های فنی و مهندسی در کشور عنوان شده است.
در مجموع می توان گفت با مروری بر شرایط کنونی رشته های فنی و مهندسی، این نتیجه به دست می آید که کاهش گرایش دانش آموزان به انتخاب این رشته ها زنگ خطری برای مسئولان به حساب می آید و ضروری است رسانه های گروهی با همراهی مسئوان امر در راستای فرهنگ سازی برای این رشته ها، به ویژه در دبیرستان ها گام بردارند.
همچنین در مواردی ضروری است که نگاه مسئولان به علوم پایه فنی و مهندسی تغییر کند و این علوم نه به عنوان علوم کاربردی و زودبازده، بلکه به عنوان زیربنای فراوری فناوری و بالابرنده صندلی علمی کشور در نظر گرفته شوند که البته بایستی بودجه های کلان به آن ها اختصاص داده گردد.
منبع: خبرگزاری ایسنا